Historia narodu żydowskiego w Polsce liczy sobie ponad tysiąc lat. Pierwsza masowa migracja Żydów z Europy Zachodniej do Polski miała miejsce w czasie pierwszej wyprawy krzyżowej w roku 1098. Dysponujący kapitałem osadnicy żydowscy mieli korzystny wpływ na rozwój państwa polskiego. W wieku XII nastąpił znaczny napływ ludności żydowskiej do Polski z Niemiec i Francji,co spowodowane było prześladowaniem wyznawców religii mojżeszowej w tych krajach Europy Zachodniej i poszukiwaniem schronienia na wschodzie. W Polsce odnaleźli oni tolerancję, dogodne warunki do życia oraz uprawiania rzemiosła i handlu. W połowie XIV w. napłynęła do Polski kolejna fala uchodźców z Europy Zachodniej, natomiast na początku XVI w. przybyli Żydzi wygnani z Hiszpanii, Portugalii, Austrii, Niemiec i Czech, w wyniku czego pod koniec średniowiecza w Polsce znajdowało się 80% spośród całego narodu żydowskiego rozproszonego po świecie.
Tolerancyjna polityka władców Polski względem Żydów sprawiła, że Polskę określano jako „niebo dla szlachty, czyściec dla mieszczan, piekło dla chłopów i raj dla Żydów.” W 1580 roku król Stefan Batory powołał Sejm Czterech Ziem (Waad), który był centralną organizacją samorządu żydowskiego w Koronie. Żydzi byli wówczas postrzegani niemal jako piąty stan – obok duchowieństwa, szlachty, mieszczaństwa i chłopów. Zapis w Statutach Litewskich (1588 r.) przyznawał automatyczne prawo do szlachectwa wszystkim neofitom, to znaczy Żydom, którzy przyjęli chrześcijaństwo, szczególnie na terenach dawnego Księstwa Litewskiego. Zapisy tego statutu obowiązywały aż do 1840 roku. Około 1648 w Polsce mieszkało 450 tys. Żydów. W czasie powstania Chmielnickiego zginęło 150 tys. Żydów. Wydarzenie to, zwane Gezerah – wielka katastrofa, uważane jest przez historyków żydowskich za datę symbolicznego zakończenia okresu pomyślności w historii polskich Żydów.
Po pierwszej wojnie światowej stan ludności żydowskiej w Polsce wynosił według spisu z 1921 roku - 2,8 miliona, co stanowiło 10,4% ogółu ludności Rzeczypospolitej. Ludność żydowska rozmieszczona była nierównomiernie, głównie mieszkała we wschodniej części kraju. W przeciwieństwie do ludości ukraińskiej czy białoruskiej nie mieszkała na wsi, lecz w miastach i miasteczkach. Około 30% Żydów mieszkało w dużych miastach - Warszawie, Wilnie, Krakowie, Łodzi i Lwowie.
Odrębny język, kultura, religia oraz ubiór sprzyjały izolacji Żydów i tworzeniu w miastach oraz miasteczkach wydzielonych skupisk - tak zwanych gett.
W czasie II wojny światowej w wyniku polityki masowej zagłady stosowanej przez władze III Rzeszy oraz jej sojuszników, zgładzonych zostało 90 % polskich Żydów. Części udało się uciec z kraju, jednak większość zginęła; ilość ofiar holokaustu szacuje się od 2,6 mln do 3,3 mln zabitych. Po wojnie w Polsce było około 240 tys. Żydów. Rzeczpospolita przestała być państwem wielonarodowościowym, liczebność mniejszości narodowych znacznie spadła. Powojenna Polska nie była dla Żydów państwem łaskawym, do ocalałych z holokaustu Żydów odnoszono się z niechęcią, wręcz wrogością, czego przykładem był pogrom kielecki w 1946 roku. Ponadto władze komunistyczne odmówiły zwrotu mienia żydowskiego, zagrabionego podczas wojny. W wyniku tego z Polski do Palestyny w latach 1944 - 1947 wyjechało 140 tys. Żydów.
W 1955 roku nastąpiła druga powojenna fala emigracji Żydów do Palestyny, do 1960 roku Polskę opuściło 51 000 Żydów. Jednak dopiero sukces Izraela w 1967 w tak zwanej „wojnie sześciodniowej” z Arabami nasilił nastroje antysemickie. W marcu 1968 roku miała miejsce kampania antysyjonistyczna zorganizowana przez rząd Gomułki – sprawdzano w metrykach pochodzenie obywateli, za pochodzenie żydowskie wyrzucano ludzi z pracy, w prasie wypisywano nieprzychylne treści na ich temat. Do 1971 r. musiało wyjechać z Polski około 20 tysięcy ludności żydowskiej. Następnie na jedną dekadę cała kwestia i problematyka żydowska zniknęła z gazet, radia i telewizji. Dopiero lata 80., z powstającym ruchem Solidarność, to czas, gdy zmienia się aura wobec Żydów, nastawienie Polaków staje się bardziej przyjazne i pokojowe. Odrodzenie demokracji po roku 1989 przyniosło także pozytywne zmiany względem narodowych grup mniejszościowych - w tym polskich Żydów. Po upadku komunizmu w Polsce w 1989 roku sytuacja Żydów uległa normalizacji. Zarazem na marginesie z powrotem ujawniły się jakby "zamrożone” poglądy antysemickie, które zaistniały w życiu publicznym np. przy kampaniach wyborczych. Nie zablokowało to jednakże już wcześniej rozpoczętego procesu odnowienia świadomości społecznej i pozytywnego nastawienia względem mniejszości narodowościowych w Polsce.
Od kilku lat w Polsce można zaobserwować proces deasymilacji, czyli odkrywania swego żydowskiego pochodzenia przez ludzi bardzo młodych i starszych. Zaistnienie tego faktu w ich świadomości postrzegają oni jako coś ważnego. Ludzie szczycą się swoim pochodzeniem żydowskim, ale nie wracają do narodu żydowskiego. Według spisu ludności przeprowadzonego w 2002 roku przynależność do narodowości żydowskiej zadeklerowało zaledwie 1 055 obywateli RP. Nieoficjalnie liczba Żydów jest oceniana na 8 – 12 tys. Centrum Mojżesza Schorra ocenia, że Polskę zamieszkuje około 100 tys. Żydów, z których 30 – 40 tys. jest bezpośrednio związanych z kulturą bądź religią żydowską. Dane te wydają się być jednak stanowczo zawyżone.
W Polsce istnieje osiem zarejstrowanych gmin żydowskich, gdzie między innymi organizowane są kursy języka jidysz (tradycyjny język Żydów polskich). Społeczność żydowska w Polsce odradza się. Polska mniejszość żydowska nie ma swoich oficjalnych przedstawicieli w Parlamencie. Po 1989 roku Żydzi, którzy byli obywatelami Polski przed drugą wojną światową, mogą odzyskać polskie obywatelstwo.
Ocenia się, że na świecie żyje obecnie około 13 milionów Żydów, z czego w Izraelu 5,3 ml, w Ameryce 6, 3 mln, reszta w rozproszeniu.
Anna Michaela
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz