Boże Narodzenie w prawosławiu było pierwotnie połączone z wielu obrzędami i zwyczajami ludowymi, kiedy to wszyscy radowali się i śpiewali kolędy po wsiach i na ulicach miast. Święta te miały na Ukrainie i w Rosji długą historię, sięgającą aż do X. wieku. Po wydaniu przez radzieckich komunistów w 1918 roku zakazu obchodzenia świąt Bożego Narodzenia, wszystkie zwyczaje ludowe poszły w zapomnienie. W obecnych czasach do państw położonych na wschód od naszej granicy znów powraca Boże Narodzenie i społeczeństwo ponownie odkrywa całe związane z nim bogactwo znaczeń i symboliki oraz radość świętowania.
Przygotowania do świąt w tradycji wschodniej rozpoczynają się 28 listopada postem, który trwa aż do 6 stycznia – a więc całych 40 dni. Liczba 40 jest symbolem 40 dni, przez które padał deszcz potopu i 40 lat błąkania się Izraelitów na pustyni. Zaczynając od 2 stycznia post zaostrza się, tak że w Wigilię Bożego Narodzenia post jest najbardziej ścisły. Zgodnie z tradycją w wigilię człowiek miałby się wyrzec nie tylko spożywania posiłku, ale także wszystkich grzesznych namiętności i wszystkiego, co oddala od Boga.
Dopiero po wzejściu na niebie pierwszej gwiazdy wszyscy domownicy mogą zasiąść do świątecznego stołu, który jest ozdobiony sianem lub słomą. Zapalane są świece przed ikonami, odmawia się modlitwę a następnie wszyscy łamią się prosforą, odpowiednikiem opłatków w tradycji katolickiej. Jako ciekawostkę podam, iż wcześniej rolę dzielenia się prosforą spełniała kutia. Według tradycji na stole powinno się pojawić 12 postnych dań, wśród których nie może brakować wspomnianej kutii oraz „wzwaru” – kompotu z suszonych owoców. Pokarmy te posiadają w prawosławnej tradycji swe znaczenie symboliczne – kutię od dawien dawna jadano na stypach, wzwar na chrzcinach. Spożywając te pokarmy, przypominamy sobie narodziny i śmierć Chrystusa. Zgodnie z tradycją, na wigilijnym stole powinny znaleźć się także chleb - symbol pożywienia, czosnek - symbol zdrowia, sól - symbol obfitości, miód - symbol słodyczy (powodzenia). Dalej – pierogi, tak zwane „vareniki”, kapusta duszona, grzyby marynowane, owoce i sałatki no i, na pierwszym miejscu, przyprawione na wiele sposobów ryby. Ulubionym deserem w Rosji jest piernik miodowy. W kolejnych dniach świąt serwowane są, zgodnie z tradycją – kaczka, gęś z jabłkami, pieczeń wieprzowa z chrzanem oraz indyk z jabłkami i kaszą gryczaną. Na stole nie brakuje, oczywiście, także kiszonych ogórków, jarzyn, no i (niestety) wódki.
Prawosławni mają kilka nazw na określenie Wigilii. Mówią na nią m.in. nawieczerie lub soczelnik. Druga nazwa: soczelnik pochodzi od "socziwa", czyli gotowanej pszenicy, ryżu lub soczewicy, zmieszanych z makiem, orzechami, miodem i sokiem. Sok to po ros. socziwo – stąd nazwa pokarmu.
O pólnocy z 6 na 7 stycznia odprawia się we wszystkich świątyniach prawosławnych uroczystą Mszę św., która dawniej trwała aż do godzin porannych, czasem do godziny piątej rano. W
ostatnich latach coraz więcej ludzi przychodzi, by uczestniczyć w nabożeństwie i wysłuchać przepięknych pieśni. Całonocne czuwanie („wsienoszcznoje bdienije”), połączone z adoracją ikony Narodzenia Pańskiego, jest odpowiednikiem katolickiej pasterki.
Prawosławni świętują trzy dni, w czasie których w cerkwiach odprawiane są uroczyste nabożeństwa. Pierwszego dnia wspominane jest narodzenie Chrystusa, drugiego - życie Matki Boskiej, a trzeciego - św. Szczepana. W świątyniach wystawiana jest wyjątkowa ikona przedstawiająca narodzenie Chrystusa. W tradycji wschodniej kultywowane jest również wspólne kolędowanie oraz obdarowywanie się prezentami, które przynosi ważny w prawosławiu święty Mikołaj. Trzydniowe święta symbolizują udział całej Trójcy Świętej w dziele zbawienia ludzi. Cały okres świąteczny trwa 11 dni, w którym to okresie wierni prawosławni pozdrawiają się słowami: „Christos rożdajetsia – sławitie jeho” (Chrystus się rodzi – wychwalajcie Go).
Również drzewko wigilijne, aczkolwiek o rodowodzie pogańskim, jest symbolem Bożego Narodzenia. W każdej rodzinie stoi ozdobiona i oświetlona choinka bożonarodzeniowa – „jolka”, przedstawiająca drzewo życia, które do nas powróciło z Raju wraz z narodzinami Chrystusa. Świeczki na choince są symbolem światła duchowego, natomiast jabłka, suszone owoce i orzechy są znakiem wiecznego królestwa hojności.
Po zlikwidowaniu przez radzieckich komunistów świąt religijnych w 1918 roku większość zwyczajów bożonarodzeniowych, jak strojenie choinki, śpiewanie kolęd i obdarowywanie się prezentami przeszło na obchody Nowego Roku w dniu 1 stycznia, zgodnie z naszym kalendarzem gregoriańskim. Obecnie wciąz jeszcze większość Rosjan obchodzi Nowy Rok z jolką i prezentami od Dziadka Mroza. Dzień Nowego Roku do dzisiaj jest najpopularniejszy i liczni uważają go za dzień świąt Bożego Narodzenia. Dziadek Mróz z workiem prezentów i laską uśmiecha się z witryn luksusowych sklepów do przechodniów rosyjskich miast. Dziadek Mróz tradycyjnie przybywa na saniach z odległej Czukotki, towarzyszą mu Śnieżynki w białym futerku z gronostajów. To wschodni brat Santa Clausa.
W Rosji uroczystości noworoczne rozpoczynają się 31 grudnia. Domy zostają uroczyście udekorowane, nie może brakować drzewka – wspomnianej już jolki, przy której wszyscy domownicy spotykają się wieczorem, obdarowują się prezentami i tańczą. Dzieci obdarza Dziadek Mróz w towarzystwie Śnieżynek. O północy wszyscy wychodzą na ulice, by powitać Nowy Rok.
Doskonałą okazją do zabawy jest również początek Nowego Roku według starego kalendarza juliańskiego, który przypada na dzień 14 stycznia. Mieszkania i restauracje wówczas ozdabia się kolorowo i urządza się zabawy, jak u nas w Polsce w wieczór sylwestrowy.
Coraz więcej sąsiadów za naszą wschodnią granicą obchodzi Świeta Bożego Narodzenie zarówno według prawosławnej, jak i katolickiej tradycji, a więc 25 grudnia i 7 stycznia. Dzień 1 stycznia jest obchodzony jako Nowy Rok oraz święto związane z prawosławnym Bożym Narodzeniem, 7 stycznia jest prawosławnym Bożym Narodzeniem, a do tego dochodzi prawosławny Nowy Rok dnia 14 stycznia. Powodów więc do zabawy i radości nie brakuje.
